https://www.capital.gr/me-apopsi/3623584/oi-ellines-stin-odisso-prin-to-1821
Οι Έλληνες στην Οδησσό πριν το 1821
Παρασκευή, 25-Μαρ-2022 00:09
Του Νικήτα Σίμου
Είναι μακρόχρονη η περίοδος της ελληνικής παρουσίας στον Εύξεινο Πόντο, ο
οποίος αποικίσθηκε από τον 8ο π.Χ αιώνα σε πολλά σημεία των ακτών του από τις
ελληνικές πόλεις της αρχαιότητας με πρώτη τη Μίλητο. Σταθερή ήταν και η
επιδίωξη της Βυζαντινής αυτοκρατορίας για έλεγχο του Πόντου με σημεία στήριξης
τη Χερσώνα και τη νοτιοανατολική ακτή της Κριμαίας, για διασφάλιση του
βυζαντινού εμπορίου προς τον βορρά και τις εκβολές των πλωτών ποταμών, καθώς
και της τροφοδοσίας της Βασιλεύουσας με σιτάρι. Οι Έλληνες ήταν παλιοί αρχαίοι
άποικοι σ’ αυτά τα παράλια και ποτέ δεν τους απομάκρυναν ολότελα οι μεγάλες
αλλαγές και τα κοσμοϊστορικά γεγονότα.
Ο τραγικός πόλεμος που μαίνεται σήμερα στην Ουκρανία και οι μάχες στις πόλεις
όπου ζουν χιλιάδες ελληνικής καταγωγής κάτοικοι, μοιραία μας φέρνει στη μνήμη
το ιστορικά σύγχρονο ξεκίνημα της ελληνικής παρουσίας εκεί, με εστιακό
οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο την κοσμοπολίτικη Οδησσό.
Η πόλη άρχισε να κτίζεται το 1794 με ειδικό διάταγμα από τη Μεγάλη Αικατερίνη,
στη θέση του οθωμανικού οχυρού Χατζήμπεη, όπου είχαν γίνει σφοδρές συγκρούσεις,
κατά τους ρωσοτουρκικούς πολέμους. Εκεί προϋπήρχε μικρός οικισμός, ο οποίος
δημιουργήθηκε από τους χτίστες του οχυρού (1764), μεταξύ των οποίων η
πλειονότητα ήταν Έλληνες.
Με τη συνθήκη του Ιασίου, το 1792, η οποία τερμάτισε τον ρωσοτουρκικό πόλεμο
του 1787-1792, και πρόβλεψε τη δημιουργία συνόρων κατά μήκος του Δνείστερου,
είχε προσαρτηθεί, μεταξύ άλλων και η ενδότερη ευρύτερη περιοχή γύρω από το
Χατζήμπεη και ανατολικότερα, η αποκαλούμενη Νοβορωσία (Νέα Ρωσία). Πρώτος
κυβερνήτης της υπήρξε ο Ποτέμκιν, παλιός εραστής της Τσαρίνας, ο οποίος από τον
προηγούμενο πόλεμο είχε επιβάλει στους Κοζάκους της Ουκρανίας τη ρωσική
διοίκηση, με σκληρούς και αμφιλεγόμενους τρόπους.
Η περιοχή αυτή παρουσίαζε δυνατότητες μεγάλης οικονομικής ανάπτυξης, καθώς
διαρρέεται από τους πλωτούς ποταμούς Δνείπερο, Μπούγκ, Δνείστερο και εκτείνεται
ανατολικότερα από τον πρώτο. Η δημιουργία του λιμανιού και της πόλης της
Οδησσού, θα αποτελούσε ένα πολύ σημαντικό διαμετακομιστικό κόμβο, ο οποίος θα
συνέδεε, μέσω των μεγάλων πλωτών ποταμών τον Εύξεινο με το εσωτερικό της
Ρωσίας, με την επιπλέον δυνατότητα αμφίδρομου εμπορίου με τα νοτιευρωπαϊκά
λιμάνια της Μεσογείου. Η μεγάλη γεωπολιτική σημασία της περιοχής για τη Ρωσία
ήταν και μένει έκδηλη.
Η συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζη το 1774, με την οποία έληξε ο ρωσοτουρκικος
πόλεμος του 1768-1774, μεταξύ άλλων προνοιών τις οποίες εισήγαγε για τους
χριστιανούς Οθωμανούς υπηκόους, ήταν και το προνόμιο, τα χριστιανικά πλοία να
μπορούν να χρησιμοποιούν τη ρωσική σημαία. Αυτό παγιώθηκε με τη συνθήκη του
Ιασίου.
Το γεγονός αυτό δημιούργησε εξαιρετικές δυνατότητες ανάπτυξης του θαλάσσιου
εμπορίου για τους Έλληνες θαλασσοπόρους του Αιγαίου και της Μεσογείου.
Η δημιουργία στη συνέχεια του λιμανιού της Οδησσού, και η έντονη αύξηση του
όγκου των προς διακίνηση αγαθών, οδήγησε στη μέγιστη ανάπτυξη της ελληνικής
εμπορικής ναυτιλίας της εποχής (Ύδρα, Σπέτσες, Ψαρά, Χίος, Γαλαξίδι) και στη
δημιουργία ελληνικών εμπορικών σταθμών στο λιμάνι, από τις αρχές του 19ου
αιώνα.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο υπήρξε μία σύνδεση και συνεργασία των Οδησσινών
μεγαλεμπόρων και εφοπλιστών με τους Αιγαιοπελαγίτες αστούς καραβοκύρηδες, πού
ως ένα σημείο, κατά την άποψη του Ρώσου ιστορικού Άρς, εξηγεί τη συμμετοχή της
παροικίας της Οδησσού στην προετοιμασία και την εξέλιξη της Ελληνικής
Επανάστασης, με την εκεί ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας.
Μετά την αποτυχία της εξέγερσης κατά τα Ορλωφικά, (1770), πολλοί Έλληνες
αναγκάσθηκαν να μεταναστεύσουν, από τον φόβο των τουρκικών αντιποίνων,
προκειμένου να διασωθούν. Άλλωστε η συνθήκη του Καϊναρτζή που ακολούθησε
προέβλεπε, ότι οι κάτοικοι του Αιγαίου για ένα χρόνο μετά τη συνθήκη, μπορούσαν
να μεταναστεύσουν στη Ρωσία.
Οι μετανάστες αυτοί, κυρίως εθελοντές στρατιώτες από τάγματα τα οποία είχαν
δημιουργήσει οι Ρώσοι κατά την περίοδο της εξέγερσης, αλλά και γεωργοί και
ναυτικοί κατέφυγαν στην Αζωφική, όπου έφτασαν και Έλληνες της Κριμαίας, οι
οποίοι προέρχονταν από παλαιότερες μετοικήσεις.
Τα κίνητρα για τη μετανάστευση αυτή περιλάμβαναν, φοροαπαλλαγή για 10 χρόνια,
ισόβια απαλλαγή από τη στρατιωτική θητεία και δικαίωμα τοπικής αυτοδιοίκησης.
Τότε, (1776-1778) ιδρυθήκαν το Ταϊγάνιο, η Μαριούπολη, η Χερσών, όπως και η
Σεβαστούπολη στα παράλια του βόρειου Εύξεινου. Το χαρακτηριστικό ότι οι
περισσότερες από τις πόλεις αυτές, όπως και η Οδησσός είχαν ονόματα ελληνικά,
αντανακλούσε τη ρωσική πολιτική προσεταιρισμού των Ελλήνων και τη ρομαντική
νοοτροπία του Ποτέμκιν, ο οποίος ήταν αριστούχος των ελληνικών σπουδών στο
πανεπιστήμιο της Πετρούπολης. Όσον αφορά την Οδησσό ειδικότερα, είχε υπάρξει
ομώνυμη αποικία της Μιλήτου κατά την αρχαιότητα, σε ανάμνηση της οποίας η πόλη
πήρε το όνομά της.
Στη συνέχεια, η μετανάστευση συνεχίσθηκε, διευκολυνόμενη από τους κατά τόπους
Ρώσους προξένους, ενώ ο φόβος της Πύλης για τη Ρωσία, την ανάγκαζε να
παραβλέπει το γεγονός. Έτσι, ο πληθυσμός των ελληνικών παροικιών αυξήθηκε
σημαντικά. Είναι ενδιαφέρον ότι υπήρξαν έποικοι οι οποίοι θέλησαν να συνεχίσουν
στη στρατιωτική υπηρεσία της Ρωσίας και γι΄ αυτό συντάχθηκαν στο ελληνικό τάγμα
του Κέρτς, ( 1779-1783). Το 1784 το τάγμα μεταφέρθηκε στην Μπαλακλάβα, όπου
πήρε το όνομα Ελληνικό Τάγμα της Μπαλακλάβα και σ’ αυτό υπηρέτησαν ως πρώτοι
διοικητές συναγωνιστές του Λάμπρου Κατσώνη. Η ίδρυση του τάγματος, χρονικά
τουλάχιστον, έδειχνε να συμπίπτει με την ανάπτυξη του Ελληνικού Σχεδίου της
Αικατερίνης Β΄ και του Ποτέμκιν, για ανίδρυση Ελληνικού βασιλείου με βασιλέα
τον εγγονό της αυτοκράτειρας. Η ιδέα αυτή βέβαια, όπως και τόσες άλλες πέρασε
στον χώρο των ανεκπλήρωτων φιλοδοξιών.
Η πολιτική εποικιστικής διευκόλυνσης των Ελλήνων, συνεχίσθηκε μέχρι το τέλος
των Ναπολεόντειων Πολέμων, οπότε εφαρμόσθηκε συντηρητικότερη πολιτική προνομίων
από τον Αλέξανδρο Α΄, στο πλαίσιο εξομάλυνσης των σχέσεών του με το οθωμανικό
κράτος, γεγονός το οπoίο οδήγησε σε ανάσχεση της μετανάστευσης των Ελλήνων
προς τους ρωσικούς προορισμούς.
Τα θεμέλια όμως για την αλματώδη ανάπτυξη των μεγάλων ελληνικών εμπορικών οίκων
στην Οδησσό κατά τον 19ο αιώνα είχαν ήδη τεθεί. Χαρακτηριστικό είναι, ότι ήδη
από το 1797, 2 από τους 3 εμπόρους "πρώτης τάξεως" της πόλης ήταν Έλληνες, ενώ
από τους 14 εμπόρους "δευτέρας τάξεως" Έλληνες ήταν οι 7. Η ίδια εικόνα
διατηρήθηκε για πολλά χρόνια μετά. Μεταξύ των εμπόρων αυτών ήταν οι Ράλλης,
Σκαραμαγκάς, Μαύρος, Ινγκλέζης, Κουμπάρης, κ.α.
Σημαντικότατο ακόμη είναι, το ότι οι Έλληνες μεγαλέμποροι, υιοθετώντας
ευρωπαϊκά πρότυπα, επεκτάθηκαν στις ασφαλιστικές και τραπεζικές εργασίες με
προφανείς συνέργειες. Το 1808 ιδρύθηκε η " Γραικορωσσική Συντροφία των
Ασφαλειών", για να ακολουθήσει το 1814 η "Συντροφιά των Γραικών Ασφαλιστών".
Την ίδια εποχή ιδρύθηκε η "Εμπορική Κάσσα της Οδέσσης" τράπεζα ίσως με κάποια
αναπτυξιακή φιλοσοφία, η οποία δάνειζε με σταθερό επιτόκιο. Ο χρονικογράφος
σημειώνει: "Το θαυμάσιον τούτο των Γραικών σύστημα... πρέπει να επαινείται...
Πολλοί πολίται της Οδέσσης γνωρίζονται ως διασωθέντες... υπό τούτου του
συστήματος... ενώ πρότερον εστέναζον υπό τον ζυγόν τοκογλύφων...".
Από τα πρώτα στάδια της ύπαρξής της, η κοινότητα επιδίωξε να αποκτήσει ορθόδοξη
εκκλησία και ελληνικό σχολείο βασικής εκπαίδευσης, πού λειτούργησαν στο τέλος
του 18ου αιώνα. Τα απαιτούμενα χρήματα συγκεντρώθηκαν με έρανο και από ρωσική
βοήθεια. Αξιοσημείωτο είναι, ότι η ανάπτυξη της ελληνικής κοινότητας δεν ήταν
μόνο οικονομική, αλλά ανθρωπιστική, εκπαιδευτική και πολιτιστική με επίπτωση
και στην οικιστική διαμόρφωση της πόλης και την ανέγερση λαμπρών κτιρίων.
Η Ελληνική Εμπορική σχολή της Οδησσού δημιουργήθηκε με δωρεές μεγαλεμπόρων, και
άρχισε να λειτουργεί το 1817, συντηρούμενη για τις δαπάνες της, κυρίως από τις
ασφαλιστικές συντροφιές: "...Οι διοικηταί αυτών έχοντες το δικαίωμα να
λαμβάνωσιν από τα κέρδη των συντροφιών τούτων 10%......αφιερωμένον εις το
Σχολείον καί το Νοσοκομείον ( της ελληνικής κοινότητας) της Οδέσσης. Ιδού πόσον
...γενναία φαίνεται η Ελληνική κλίσις εις την αγαθοποιίαν". Είναι αξιοσημείωτο,
ότι εν’ όσο ο χρονικογράφος περιγράφει τα διάφορα επιχειρηματικά σχήματα
χρησιμοποιεί τον πολιτογραφικό όρο Γραικικά, όταν όμως αναφέρεται στην αρετή
της αγαθοποιίας την χαρακτηρίζει ως Ελληνική.
Για την καθιέρωση της σχολής εξαιρετικός υπήρξε ο ρόλος του Καποδίστρια, την
εποχή της θητείας του στο ρωσικό υπουργείο εξωτερικών, με παρέμβαση του οποίου
επιτράπηκε η ίδρυση ελληνικού τυπογραφείου της σχολής, το οποίο λειτούργησε με
χαλαρότερο, ειδικό καθεστώς λογοκρισίας, όπως αναφέρει ο Γκριγκόρι Αρς.
Το πρόγραμμα της Εμπορικής Σχολής ήταν εμπνευσμένο από τις νεωτεριστικές ιδέες
του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και προσαρμοσμένο στις ανάγκες της τοπικής ελληνικής
κοινωνίας. Η διδασκόμενη ύλη επικεντρωνόταν στα εμπορικά και ναυτιλιακά
μαθήματα, τα μαθηματικά, τη γεωγραφία, τη φυσική και την ελληνική γλώσσα. Είναι
σημαντικό ότι η σχολή υιοθέτησε και νεωτεριστικούς, για την εποχή, τρόπους
διδασκαλίας. Οδησσινός της εποχής έγραφε στον εκδότη του Λόγιου Ερμή της
Βιέννης: "Ο Γεώργιος Λασσάνης εισηγητής της Λαγκαστριανής μεθόδου - πρακτική
μέθοδος διδασκαλίας του πανεπιστημίου του Λάνκαστερ - εις το εδώ Σχολείον,
είχε αναλάβει να επιστατεί... εις την μέθοδον ταύτην." Εγκωμιαστικά σχόλια για
τη Σχολή είχε κάμει και ο μεγάλος διδάσκαλος, Κων. Κούμας (1777-1836),
διευθυντής του Ελληνικού Σχολείου της Σμύρνης, όταν επισκέφθηκε την Οδησσό κατά
το ταξίδι του στη Βιέννη, το 1817. Το γεγονός αυτό δίνει και ένα μέτρο της
επικοινωνίας μεταξύ των ελληνικών σχολών, στην οποία μεγάλο ρόλο έπαιζε και το
εθνικό θέμα.
Λόγω του κύρους της σχολής σπούδαζαν εκεί και αλλοεθνείς όπως Ρώσοι, Βούλγαροι,
Πολωνοί κ.ά. Χαρακτηριστικό είναι, ότι στους απόρους σπουδαστές χορηγούνταν
δωρεάν βιβλία.
Οι πρώτες θεατρικές παραστάσεις, παιγμένες από Έλληνες ηθοποιούς, οι οποίες
συνέβαλαν στο αίσθημα κοινής ταυτότητας και συσπείρωσης των μελών της Οδησσινής
κοινότητας χρονολογούνται από το 1814. Το τότε γνωστό, Παρισινό φιλολογικό
φύλλο Annales Encyclopediques, σχολίαζε τις ελληνικές θεατρικές επιτυχίες, κατά
τη μετάφραση της εποχής: "Εκ τινων ενιαυτών παρέστησαν εις το εν Οδησσώ Θέατρον
πολλά δράματα, γραμμένα γραικιστί... Κατά την 28η Φεβρουαρίου του 1818
παρέστησαν...τον Φιλοκτήτη του Σοφοκλή...εκγραικισθέντα παρά του κυρίου Ν.
Πικκόλου...Το πόνημα τούτο οι θεαταί απεδέχθησαν ενθουσιώντες...".
Ο Γεώργιος Λασσάνης, φιλόλογος από το πανεπιστήμιο της Λειψίας, μυημένος στην
Φιλική Εταιρεία, μετέπειτα ο εξ απορρήτων του Υψηλάντη και υπασπιστής του,
επισκέφθηκε το 1819 την Οδησσό καί ενθουσιασμένος για την εκεί ίδρυση ελληνικού
τυπογραφείου έγραφε σε φίλο του στην Πέστη: "… Οι εν Οδησσώ ομογενείς
αναμετρήσαντες ακριβώς τας μεγάλας ωφελείας, αι οποίαι μπορούν να προξενηθώσι
εις όλον το γένος, από την σύστασιν ελευθέρου Ελληνικού Τυπογραφείου, για τε
την τοπικήν θέσιν της Οδησσού ως προς την Ελλάδα, καί την αδιάκοπον εμπορικήν
σχέσιν μετά των ομογενών, ώρμησαν προθύμως εις το έργον...". Εύκολα κάποιος
διακρίνει στις γραμμές αυτές, την αντίληψη των Φιλικών για τον στρατηγικό ρόλο
της Οδησσού, στη δραστηριότητα της Εταιρείας. Έτσι, έχει ιδιαίτερη σημασία να
μνημονευθεί ότι οι Έλληνες έμποροι της Οδησσού, με την εγκατάσταση των
εμπορικών σταθμών και δικτύων τους διευκόλυναν την αναγκαία επικοινωνία και ροή
των ιδεών και πληροφοριών μεταξύ των διεσπαρμένων Ελλήνων. Όμως, ακόμη
περισσότερο παρείχαν και την απαραίτητη οικονομική βοήθεια για πατριωτικούς
σκοπούς.
Σήμερα, ο ελληνικής καταγωγής πληθυσμός της Οδησσού, της Μαριούπολης, της
Χερσώνας και άλλων Ουκρανικών πόλεων δοκιμάζεται σκληρά από την αδυσώπητη
Ρωσική εισβολή, όπως και οι άλλοι Ουκρανοί πολίτες. Πολλοί αναγκάζονται να
ζητήσουν καταφύγιο στην Ελληνική πατρίδα, η οποία θα τους βοηθήσει στις
δύσκολες στιγμές. Είναι όμως καθήκον όλων μας, Κράτους και πολιτών, να
στηρίξουμε την αξιοπρεπή και ασφαλή διαβίωση στις εστίες τους, εκείνων οι
οποίοι θα επιθυμούν να επιστρέψουν, όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν.
* Διασκευασμένο απόσπασμα από το βιβλίο του Νικήτα Σίμου " Η Πορεία προς την
Δημιουργία του Ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους 1821-1832" εκδ. Παπαζήση
* Ο κ. Νικήτας Σίμος είναι Οικονομολόγος, Γεωπολιτικός Αναλυτής
Σχετικά Άρθρα
24/03
ΜΕ ΑΠΟΨΗ
24/03
ΑΡΘΡΟ - ΕΛΙΑΜΕΠ
23/03
ΜΕ ΑΠΟΨΗ
22/03
ΜΕ ΑΠΟΨΗ
22/03
ΜΕ ΑΠΟΨΗ
21/03
ΜΕ ΑΠΟΨΗ
18/03
ΜΕ ΑΠΟΨΗ
17/03
ΜΕ ΑΠΟΨΗ
17/03
ΜΕ ΑΠΟΨΗ
16/03
ΜΕ ΑΠΟΨΗ
15/03
ΜΕ ΑΠΟΨΗ
15/03
ΜΕ ΑΠΟΨΗ
14/03
ΜΕ ΑΠΟΨΗ
12/03
ΜΕ ΑΠΟΨΗ
11/03
ΜΕ ΑΠΟΨΗ
Κώστας στάλθηκε από το iPhone μου
________
Orasi mailing list
για την διαγραφή σας από αυτή την λίστα στείλτε email στην διεύθυνση
orasi-requ...@hostvis.net
και στο θέμα γράψτε unsubscribe
Για να στείλετε ένα μήνυμα και να το διαβάσουν όλοι οι συνδρομητές της λίστας
στείλτε email στην διεύθυνση
Orasi@hostvis.net
διαβάστε τι συζητά αυτή η λίστα
http://hostvis.net/mailman/listinfo/orasi_hostvis.net
Για το αρχείο της λίστας
http://www.mail-archive.com/orasi@hostvis.net/
Εναλλακτικό αρχείο:
http://hostvis.net/pipermail/orasi_hostvis.net/
παλαιότερο αρχίο (έως 25/06/2011)
http://www.freelists.org/archives/orasi
__________
NVDA δωρεάν αναγνώστης οθόνης ένα πρόγραμμα ανοιχτού λογισμικού
http://www.nvda-project.org/
_____________
Τα ηχογραφημένα βιβλία με φυσική φωνή που ανεβαίνουν στις βιβλιοπροτάσεις
προσφέρονται από τις βιβλιοθήκες που λειτουργούν οι φορείς των τυφλών ενώ Για
να κατεβάσετε τον σχετικό κατάλογο επισκεφθείτε το
http://www.hostvis.net/audiobooks/katalogos.zip
____________
