URÉUMG-URÉUNG YANGMATOENG JEUT KÉU URÉUNG
YG MANTOENG TEM SEMIEKÉE KEU KEUBEBASAN
TANOÉH IÉE PUSAKA ÉNDATU..
NARIT PEU INTAT
PAKRIBAN GEUTANJOË ATJÈH TANGIËNG DROËTEUH?
Njoëkeuh saboh suéuë njang rajekthat keugeutanjoë
bansa Atjèh bak masanjoë, njang wadjéb tapham uroë
dan malam. Sabab bak djeunaweuëb geutanjoë ateuëh
suéuë njoë meugantung nasib bandum geutanjoë bak
masanjoë, nasib keuturônan bak masa ukeuë, dan nasib
nanggroë Atjéh . Meunjo geutanjoë tangiëng
droëteuh lagèë saboh bansa njang hina, njang leumôh,
njang kon mulia, njang djeuët gop peungeut, njang
djeuët gop peurintah wië-uneun, njang tém seumah
bansa laén, njang tém teurimong peurintah nibak gop
njang teuka, maka bansa geutanjoë keumeuëng hantjô,
nan geutanjoë keumeuëng gadoh, Nanggroë Atjèh njoë
keumeuëng djeuët keu djadjahan gop, dan bansa
geutanjoë keumeuëng djeuët keu lamiët gop. Sabab
meunjo tangiëng droëteuh lagèë saboh bansa njang
hina, maka hana lé tjita-tjita dan seumangat keu
mulia; meunjo tangiëng droëteuh leumoh, maka hana lé
seumangat pahlawan, meunjo tangiëng droëteuh bangai,
maka geutanjoë tadjak seutot bansa gop njang
akibatdjih hana laén nibak keunong tipèë.
Teutapi meunjo geutanjoë tangiëng
droëteuh lagèë saboh bansa njang mulia-lagèë
teuladan njang ka geubri lé éndatu-teuh…maka
geutanjoë han sagai tatém djipeurintah lé bansa gop
njang tamong u nanggroë geutanjoë. Meunjo geutanjoë
tangiëng droëteuh sibagoë saboh bansa njang mulia,
njang hana sapeuë kureuëng nibak bansa laén, njang
kon ngeut, njang kon leumoh, njang beuhô, njang
teupeuë peuë keupeunténgan droëteuh, ta tu’oh atô
rumoh dan Nanggroëteuh, njang pantang djipeulamiët
lé bansa laén, njang ka meuribèë thôn hudép mulia,
meugah dan meurdéhka, njang ka teupeuë hak droëteuh,
maka meunjo tangiëng droëteuh lagèënjan, geutanjoë
Atjèh keumeung meubeudoh keulai, Nanggroë Atjèh
keumeung makmu teuma dan bansa Atjéh han lham ateuëh
rhuëng dônja.
Geutanjoë Atjéh na saboh bansa
ateuëh rhuëng dônja lagèë bansa-bansa laén tjit:
geutanjoë na Nanggroë droëteuh: Nanggroë Atjèh;
geutanjoë na basa droëteuh: basa Atjèh; geutanjoë na
riwajat droëteuh: seudjarah Atjèh, njang ka
geupeugot lé éndatu teuh. Njoëkeuh pusaka njang
handjeuët sagai ta tuwo, uroë dan malam,
beungoh-seupot, pat njang taduëk, bôh bak gaki
Seulawah, bôh bak putjak Geureudông, bôh bak binéh
Kuta Aneuk Galông, bôh di Iërupa atawa di Amerika.
Nanggroë Atjèh njoë na keuh ibarat saboh kuta raja,
njang ka geupeudong lé éndatu geutanjoë
turôn-teumurôn meuribèë thôn njang ka u likôt keu
teumpat hudép, keu teumpat maté, dan keu teumpat
meuneu’èn geutanjoë aneuk-tjutjo geuh. Kuta njang
tjeudaih that njoë, njang meu asoë blang idjô,
gunong meutjukèh awan, ban silingka laôt masén,
diteungoh laôt Tawa, ka geupeudong dan ka
geupeutheun meuribèë thôn nibak djirampaih lé bansa
laén, Timu Barat, Tunong Barôh, bôh deungon djalan
diplomasi, bôh deungon
geumuprang. Hana jum njang han geutém bajeuë, hana
sôsah njang han geutém tanggông, hana phét njang
hana geutém rasa, bah that pih njawong geutém bri
deungon suka-rila bak peulara tanoh mulia, Nanggroë
pusaka njoë.
Bak watèë lheuëh prang raja
deungon Beulanda, njang phôn nulai bak thôn 1873 dan
barô habéh bak thôn 1937, hana meusidroë peumimpin
rajek bansa geutanjoë njang mantong hudép, keureuna
bandum geupiléh maté mulia dalam mideuën prang nibak
hudép hina dimijup Beulanda. Teula mutlak that,
handjeuët ta bantah dan hana geuprèh
djeunaweuëb nibak geutanjoë: beugi keuturônan Atjèh,
hudép ateuëh rhuëng dônja njoë kon asai na hudép
mantong; geutanjoë leubèh djroh maté nibak hudép
hina dimijup peurintah bansa gop; bansa Atjèh njoë
pantang djipeurintah lé bansa laén. Lagèë tjit ka
geupeuingat dalam hikajat éndatu geutanjoë:
Hadjat lôn, aneuk,
Tadong beu kong,
Beu meu glong,
Lagèë geu pula.
(Putroë Peukisôn)
Sabab peumimpin-peumimpin
geutanjoë ka habéh meugulé dalam mideuën prang,
geutanjoë keuturônan Atjèh njang lahé watèë lheuëh
prang njan, ka gadoh hubôngan deungon keuturônan
Atjèh njang hudép jôh goh lom prang. Dalam arti
Seudjarah, politék dan adab, keuturônan barô njoë ka
godoh meunumat, ka gadoh taloë njang djeuët
peusambông geutanjoë deungon keuturônan njang ka u
likôt. Ureuëng bako ka habéh maté; kitab-kitab ka
habéh djitôt lé kaphé. ’Eleumèë éndatu hana
geuteumeung peutrôn bak tjutjo. Keuturônan barô njoë
hudép dalam seupôt-seupeuët, hana meuho Tunong
Barôh, hana ta tukri pakriban ta tjok langkah njang
seulamat keu geutanjoë sibagoë saboh bansa dan keu
Atjèh sibagoë saboh Nanggroë. Peudôman njang
peutunjok djalan keu djeuëp-djeuëp bansa dalam hai
njang lagèë njoë njankeuh seudjarah djih. Teutapi di
geutanjoë seudjarah teuh ka gadoh bandum dalam awo.
Hana ta teupeuë lé peuë njang ka teudjadi di
Nanggroë Atjèh njoë 50 thôn ka u likôt, peuë lom
5000
thôn njang kaka.
Padahai, njang ubé buët, ’èleuméë seudjarah
droeteuh keu njang ék bri djeunaweuëb keu geutanjoë
peukara peuë njang peureuléë ta peubuët bak
tiëp-tiëp watéë, dan bak djeuëb-djeuëb na baja keu
bansa. Seudjarah geutanjoë peunoh deungon tjeunto
dan teuladan pakriban gop njan geubri meunalaih keu
buët bansa laén; pakriban gopnjan geungiëng
bansa-bansa laén di Sumatra, Malaya dan Djawa;
pakriban gopnjan geungiëng bansa-bansa Iërupa da
Amerika; dan peuë njan ka geupeugot bak peutheun
dèëlat bansa dan Nanggroë Atjéh njoë. Bandum
’èleuméë njoë ka hana lé bak djaroë geutanjoë
keuturônan lheuëh prang deungon Beulanda njan,
padahai masa njang ka u likôt njan na keuh sibagoë
tanglông njang ék peu peungeuih djalan keumasa
ukeuë.
Meunankeuh, bak watèë ureuëng Beulanda djipeutalô
lé ureuëng Djeupang, geutanjoë ureuëng Atjèh dan
Nanggroë Atjèh njoë djitjok lé Djeupang. Nan-nan gop
njang mat nanggroë dan djaroë gaki djih meugantoë
nibak basa Beulanda keu basa Djeupang: ”Gouverneur”,
”Controleur”, ”Zelfbestuurder” djeut keu ”Tjokan”,
”Guntjo”, Suntjo”, dan laén lom lagèë njan. Teuma,
bak watèë Djeupang pih ka talô prang, dan pajah djih
meunjeurah bak pihak Meusjarikat (Amerika, Inggréh,
Peurantjis, Beulanda dan rakan-rakan djih), Nanggroë
Atjèh njoë rhôt keulai bak djaroê teuh, seudang bak
saboh ”Hindia Beulanda”—njang djinoë ka djibalék nan
keu ”Indonesia” njang makna djih ”Pulo Kléng” atawa
”Pulo Hindu”—ka djitjok keulai lé Beulanda.
Teutapi Beulanda bak watèë njan han djidjeuët
teuka keulai keunoë u Nanggroë Atjèh keureuna
peungaba buët éndatu geutanjoë. Njoekeuh saboh
tjeunto dalam seudjarah dônja, pakriban buët éndatu,
buët ureuëng tjhik teuh njang ka maté, bri
peulindông keu keuturônan njang mantong hudép nibak
baja djipeuék prang lé musôh. Teutapi geutanjoë
Atjèh bak thôn 1945, lagèë ka ta meuteu’oh bunoë
dilikôt, na dalam seupôt-seupeuët peukara politék
dan peukara mat Nanggroë teuh. Geutanjoë nakeuh
lagèë ureuëng ka gadoh akai, hana tateupeuë peubuët
peuë njang djroh keu droë teuh bak watéë njang
peunténg that njan. Adak meugeutanjoë teungeut, adak
meu ta teupeuë peuë njang djroh keudroë teuh,
teuntèë geutanjoë ka ta peunjata ladju bak dônja
bahwa Nanggroë Atjèh meutuah njoë ka meurdéhka
keulai. Lagèë djameunkon sabé ateuëh rhuëng dônja.
Bak watèë njan geutanjoë hana soë ék sanggah bak ta
peudong hak droëteuh keulai. Beulanda han djidjeuët
gisa lé beureukat peungaba éndatu. Djawa ka djitjok
teuma lé Beulanda. Sukarno ka djimeunjerah lagèë
aneuk manok. Djinoë barô ta teupeuë padum na jum>
njang pajah tabajeuë keureuna hana ’èleuméë njan.
Meunankeuh, keureuna geutanjoë ka djeuët keu
bangai that, nibak tapeunjata droë teuh meurdéhka
keulai, geutanjoë tadjak seutot Djawa dan tapeugot
droë teuh keudjaminan atawa ”borg” djawa bak mata
dônja, Nanggroë Atjèhnjoë tabri djih ngui sibagoë
bukti tanoh de facto djih bak dônja, tanoh njang han
ék djipeutaklôk lé Beulanda. Djadi kurban dan
peungaba éndatu geutanjoë kon na tangui keu droë
teuh bak peutheun keu meurdéhkaan Nanggroë Atjèh
njoë, teutapi ta bri djingui lé Djawa bak peutheun
keumeurdéhkaan droë djih dan keuneulheuëh djidjadjah
geutanjoë teuma. Djinoë nan-nan djaroë-gaki gop
njang mat Nanggroë geutanjoë ka djigantoë teuma
deungon basa Djawa. Tjokan, Guntjo, Suntjo, kadjeuët
keu ”Gubernur” (djitjuë nibak basa Beulanda),
”Bupati”, Wedana,Tjamat dan laén lagèënjan. Njoë
bandum
____________________________________________________________________________________
Moody friends. Drama queens. Your life? Nope! - their life, your story. Play
Sims Stories at Yahoo! Games.
http://sims.yahoo.com/
